Hathor en Bes: Groots en Grotesk

In dit museumcollege, dat hoort bij de tentoonstelling Goden van Egypte in het Rijksmuseum van Oudheden, bespreken we de goden Hathor en Bes en hun verschillende functies.

Van vele vondsten en teksten, o.a. uit Deir el-Medina en Amarna, weten we dat Bes een belangrijke rol speelde als beschermer van barende vrouwen en kleine kinderen. Met zijn ruige en bijna komische uiterlijk (tong uit zijn mond, wilde leeuwenmanen, gekromde benen) was Bes een populaire god bij het koninklijk huis én bij de gewone Egyptenaar.

In de huiselijke sfeer is Bes een belangrijke beschermende kracht, en niet alleen voor vrouwen en kinderen. We zien hem ook terug op huiselijke voorwerpen zoals hoofdsteunen en ook de meubels van Toetanchamon zijn rijkelijk versierd met Bes-figuren. Maar naast deze huiselijke functie kreeg Bes ook een rol in de kosmische cyclus als beschermer van de jonge zon en wordt hij geassocieerd met Harpokrates, de kleine Horus die in de triade van Edfoe de zoon van Hathor is.
Bes heeft zijn rol als beschermer te danken aan het feit dat hij eigenschappen deelt met demonen. Deze goedaardige of juist kwaadwillende wezens bewandelen de grenzen tussen onze wereld en het hiernamaals. Het is vanwege zijn afschrikwekkende en groteske uiterlijk dat Bes zo’n effectieve beschermer is tegen demonen en andere krachten van de chaos.

De godin Hathor staat bekend als een godin die barende vrouwen beschermde en tevens als een godin van de liefde, maar Hathor had daarnaast een zeer uitgebreide functie zoals blijkt uit teksten, tempelreliëfs, grafschilderingen en allerhande artefacten. Al vanaf het Oude Rijk werd Hathor gezien als een hemelgodin die diende als ‘het huis van Horus’. In deze rol had ze een belangrijke verbintenis met de koning, de belichaming van Horus op aarde.

In het Nieuwe Rijk krijgt Hathor in Thebe een belangrijke rol in de funeraire cultus. In veel van de dodentempels op de westoever speelt Hathor een prominente rol, soms zelfs met een eigen kapel zoals we bijvoorbeeld in de tempel van Hatsjepsoet zien. Maar ook particulieren beelden haar af in hun graven. Als boomgodin biedt Hathor de overledene tijdens zijn reis naar het hiernamaals schaduw en drinken. In haar rol als koe-godin begeleidt ze de overledene en geeft hem hernieuwde energie.

Het klinkt alsof Hathor een zeer welwillende godin was, die het beste met iedereen voor had. Ze had echter ook een zeer woest karakter. Zo lezen we in de mythe van de verwoesting van de mensheid, waarin Bes vanaf de Late Periode ook een rol speelt, dat Hathor als een wilde leeuwin een grote groep mensen vermoordt. Pas nadat ze met een list dronken wordt gevoerd is ze een halt toe te roepen.Deze grote veelzijdigheid maakte Hathor een van de meest belangrijke, geliefde, maar ook gevreesde goden uit het Egyptische pantheon